Column Bas Kok | Laat Dokwerker thuiskomen in Noord
Op NDSM was de afgelopen maanden een boeiende expositie: (Un)monumenting. Kleurrijke opvallende kunstwerken met een nieuw soort monumenten. Vragen die centraal staan: wat zijn monumenten of wat zouden ze moeten zijn, waarom zijn ze er, en voor wie? Bijna grappig is het beeld van de internationaal bekende NDSM-kunstenaar en ontwerper Bas Kosters. Zijn standbeeld is een knalroze wezen op een sokkel. Kunstenaar Koos Buster fabriceerde een rode Canta in klei als ‘Monument voor de vertrekkende Amsterdammer’. Het wagentje lijkt ontsnapt uit een Noords tuindorp, inclusief I love my Canta-sticker, bierkratje op de bijrijdersstoel en Ajax-symbolen.
Goed idee om monumenten in een nieuw daglicht te zetten, het is relevant om in elke eeuw weer goed te kijken wie we eren en op welke plek we dat doen. Dat brengt mij op een van de bekendste en belangrijkste monumenten van ons land: de Dokwerker. Dit monument staat op het Jonas Daniël Meijerplein en gedenkt de Februaristaking van 1941, Nederlands belangrijkste collectieve verzetsmoment tijdens de Tweede Wereldoorlog. De werven en fabrieken van Noord speelden een sleutelrol bij het ontsteken van het stakingsvuur. Eerder in die maand februari was in Noord de ‘metaalstaking’. Directe aanleiding voor de grote Februaristaking waren de razzia’s waarbij 425 Joodse mannen waren opgepakt. De mannen werden zo mishandeld dat heel Amsterdam woedend was. De leiding van de CPN riep op de Noordermarkt tot staken op. Amsterdam moest plat als verzet tegen de Jodenvervolging en de naziterreur. In de ochtend van 25 februari begon de staking vanuit Noord. De eerste werven die massaal het werk neerlegden waren de NDSM en ADM. De stroom arbeiders groeide, al snel lagen vele fabrieken stil. Een dag later breidde de staking uit naar Utrecht, Hilversum, Kennemerland en de Zaanstreek. De Februaristaking werd uiteindelijk met geweld en kogels neergeslagen.
De Dokwerker staat op het Jonas Daniel Meijerplein in het centrum van de stad. Het is niet het enige monument dat daar verwijst naar het drama van de Jodenvervolging. Er is het Auschwitz-monument in het naast gelegen Wertheimpark en sinds 2021 is in de Weesperstraat ook het Holocaust Namenmonument van Daniël Libeskind. Indrukwekkende monumenten voor ontzagwekkend groot leed. De Dokwerker herdenkt de durf van de werkende bevolking van Amsterdam. Belangrijke gedenkplekken mogen we best spreiden over de stad. Het is passend om de heldenmoed te gedenken op de plek die daar het meeste recht aan doet, daar waar de opstandige geest destijds waaide. Het monument komt vermoedelijk optimaal tot zijn recht op een prominente plek op NDSM. Het standbeeld van de Dokwerker heeft sinds 1952 al op drie verschillende plekken gestaan. Wat mij betreft is het tijd voor de vierde en definitieve plaats, laten we hem gaan gedenken op de plek waar hij opstond.
